1990 yılında kurulan Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı bugün, kadın tarihi kaynaklarının korunduğu önemli bir kurum haline gelmiştir. Vakıf, 20. kuruluş yıldönümü için “Kadınların Belleği Dizisi-1” adlı projeyi gerçekleştirmiş ve bu proje kapsamında Osmanlı Türkçesi ile yayımlanmış 9 kadın dergisinin yeni harflerle transkripsiyonunu yaparak yayımlamıştı. 30. kuruluş yıldönümü kutlama etkinlikleri çerçevesinde “Kadınların Belleği Dizisi-2 30. Yıl Projesi” ni Temmuz 2017’de hayata geçirdi. Bu proje kapsamında, 1869 – 1926 yılları arasında Osmanlı Türkçesi ile yayımlanmış ve transkripsiyonu yapılmamış 32 kadın dergisinin yeni harflerle transkripsiyonu projesini başlattı. Şubat 2019 tarihinde bu projenin ilk iki cildi LİBRA Yayıncılık ile ortak bir yayın olarak yayımlandı.
Birinci cilt
Bilgi Yurdu Işığı dergisi 1916 yılında faaliyete başlayan Bilgi Yurdu Dershanesi’nin yayın organı olarak 1917 yılında İstanbul’da yayınlanmaya başlamıştır. 1918 yılına kadar 1,5 yıl süreyle yayın hayatına devam eden dergi, Birinci Dünya Savaşı’nın Osmanlı için yenilgiyle sonuçlanmasından sonra yayınına son vermiştir. Bilgi Yurdu Dershanesi, Osmanlı İmparatorluğu içinde “ilk özel kadın dershanesidir”.
1916 yılında İstanbul’da Cağaloğlu’nda Nâfiz Paşa Konağı’nda Bilgi Yurdu adıyla kurulan dershane, İnâs Dâr’ül-fünû’nun yanındadır. Her gün açık olan dershanede, her gün derslere kayıt da yapılmaktadır. Resmi tatil olan cuma gününde bile kayıtların devam ettiği söylenmektedir. Dershanenin yayın organı olan Bilgi Yurdu Işığı dergisi toplamda 17 sayı yayımlanmıştır ancak derslere devam etme imkanı bulamayan kadınlar için de, dershanede anlatılan dersler ve verilen konferanslar kaleme alınarak ,“ders kısmı” adı altında basılmıştır. Bilgi Yurdu Dershanesi kurucularından Ahmet Edip yaklaşık altı sene İstanbul inas idadilerinde müdürlük yapmış, 1916’da Bilgi Yurdu Dershanesi’ni kurmuştur. Derginin on beşinci sayısı tamamıyla dershanenin o zamana kadar olan faaliyetlerine ayrılmış ve derginin amacı açıklanmıştır.
Bilgi Yurdu Dershanesi, İstanbul’da kadınlara has ilk özel dershane özelliği taşımaktadır ve okuma yazma (elifba), çocuk bakımı gibi dersler ücretsiz olarak verilmektedir; adeta bir kamu hizmeti yapmaktadır. Dersler yaklaşık 3 yıl devam etmiştir. Dershanenin yayın organı Bilgi Yurdu Işığı ilk sayısında, kadınlara hizmet vermek amacıyla açacağı bu özel dershaneyi şu cümlelerle tanımlamaktadır ve kadınları davet etmektedir.
“Ev hanımları ile muallime hanımlara ve mektebe devam edemeyen hanımlara veyahud kısmen devam edip aile arasına karışarak tahsîli noksân kalan hanım kızlara velhâsıl yükselmek isteyen bilcümle münevver fikirli hanımefendilere mahsûs, yalnız arzu ettiği fen, lisân, çalgı, ve san’attan bir veya birkaçını tedrîse müsâit serbest ders evi.” Bilgi Yurdu, mekteblerde olduğu gibi tâlebâtını programdaki derslerin kâffesi ile mükellef tutmayıp herkes herhangi fenni, ilmi, san’atı, lisânı arzu ederse yalnız ona devâm eder. Devam edilecek derse göre ücret alınır. Bilgi Yurdu’ndan maksat, kadınlık irfânını yükseltmek olduğundan derslerin fiyatları gâyet ehven ve bazıları ücretsiz bulunduğu gibi birkaç dersten birden istifâde etmek isteyenler için de son derece tenzîlâtlı aboneler vardır.” (Bilgi Yurdu Işığı, 1333, (1), 1)
Derginin yazarlarından her sayıda “Mündericat” bölümünde bahsedilmektedir. Derginin yazarları : Ahmed Edip, Macit Şevket, Halide Edip, Ahmet Emin, Şukûfe Nihal, Tahsin Nejad, Asım Nihad, Nûreddîn Râmih, Muslih-üd-dîn Âdil, İskender Fahrî (Fahreddin) , İffet Şevkî, Ressâm Alî Rızâ,Doktor Hayri Ömer, Sirâc-üd-dîn,Senîha Cemâl,Fuad Hulûsî.
İkinci cilt
Firuze,1924 yılında yayınlanmıştır. Başyazarlığını Muazzez Yusuf’un yaptığı dergiye Osmanlı kadın hareketinde yer alan kadınlar da yazılarıyla destek vermiştir
Ev Hocası, 1923 yılında Ahmed Edip tarafından yayınlanmıştır ve derginin hedef kitlesi “az çok tahsil görmüş aileler ve eğitimine devam etmekte olan gençler”dir.
Kadınlık Hayatı 1913 yılında yayınlanmıştır. Derginin sahibi ve sorumlu müdürü Emine Seher Ali Hanım’dır. Emine Seher Hanım, Kadınlar Dünyası dergisinin de başyazarlarındandır.
İnsaniyet dergisi, 1882-1883 yılları arasında kadınlara yönelik olarak çıkarılmış aylık bir dergidir. İnsanlığın yarısının kadın olduğu ön kabulüyle çıkan bu dergi, kadının insan olup olmadığı tartışmalarını da bir kenara koymak için alan açmıştır.
Daha ayrıntılı bilgi:
Firuze,1924 yılında yayınlanmıştır. Başyazarlığını Muazzez Yusuf’un yaptığı dergiye Osmanlı kadın hareketinde yer alan kadınlar da yazılarıyla destek vermiştir. Ahmet Haşim Bey’in kadınlarla ilgi bir beyanının yarattığı tartışma ise dönemin atmosferini, kadınların üstesinden gelmek zorunda oldukları meseleleri göz önüne sermektedir.
Ev Hocası, 1923 yılında Ahmed Edip tarafından yayınlanmıştır ve derginin hedef kitlesi “az çok tahsil görmüş aileler ve eğitimine devam etmekte olan gençler”dir. Ahmed Edip, Türk Kadını ve Bilgi Yurdu Işığı dergilerinin de hem yazarı hem de sorumlu müdürüdür ve bu dergilerin tümünde bilimsel olma ve bilimsel verileri kadınlara, gençlere ulaştırmak gibi çok net bir amaç vardır.
Kadınlık Hayatı, 1913 yılında yayınlanmıştır. Derginin sahibi ve sorumlu müdürü Emine Seher Ali Hanım’dır. Emine Seher Hanım, Kadınlar Dünyası dergisinin de başyazarlarındandır. Bu dergi aracılığıyla kadınların taleplerini özgürce ifade edeceği bir mecra yaratmak istediklerini belirtmiştir.
İnsaniyet dergisi, 1882-1883 yılları arasında kadınlara yönelik olarak yayımlanmış aylık bir dergidir. İnsanlığın yarısının kadın olduğu ön kabulüyle çıkan bu dergi, kadının insan olup olmadığı tartışmalarını da bir kenara koymak için alan açmış tır. Ancak Mahmut Celalettin Bey derginin amacını açıklarken, “Muhadderata” yani Müslüman kadınlara hizmeti amaç edindiklerini de ifade etmiştir.
Erkekler Dünyası dergisi, 1914 yılında tek sayı olarak, Mevlânzâde Rıfat tarafından yayınlanmıştır. Mevlânzâde Rıfat Kadınlar Dünyası dergisini yayınlayan Ulviye Mevlân’ın eşidir; Meşrutiyet yanlısıdır ancak 1908’de çıkarttığı Serbesti gazetesi ile İttihat ve Terakki’ye karşı ciddi bir muhalefet yürütmüştür. 1914 Osmanlı için bir dönüm noktasıdır ve modernleşme çabalarının oldukça yoğun yaşandığı döneme tekabül eder. Kadınların toplumsal yaşamın her alanında yer almasını sağlamadan modernleşmek imkânsızdır ve bu hedef doğrultusunda erkekleri de bu amaç etrafında toplamak için büyük çaba sarf edilmektedir.
Yayına hazırlayan: Birsen Talay Keşoğlu
