Nüfusun çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu Türkiye’de etno-dinsel azınlık toplumlarının hem kendi aralarında hem de geniş toplumdan (Müslüman-Türk) bireylerle yaptıkları karma evlilikler, özellikle İstanbul kent coğrafyasında demografik açıdan gün geçtikçe azalan bu toplumlardaki en sıcak konu başlığını, en büyük sosyal fenomeni oluşturmaktadır. “Kısmet Tabii…” kitabının hikayesi de bugüne kadar Türkiye akademiyasında yeterince ele alınmamış olan bu konuyu farklı veçheleriyle irdeleme gayretinden doğmuştur.
Kitap İstanbul’da yaşayan Rum, Yahudi ve Ermenilerin deneyimledikleri karma ilişki/evliliklere odaklanmakta, onları kendi yaşam döngüleri boyunca anlamaya çalışmakta ve bulguları karşılaştırmalı, eleştirel bir biçimde ortaya koymaktadır.
Özgür Kaymak
> İstos Yayınları, 412 s.
Araştırmanın ana sorunsalını karma ilişki içerisinde olan, karma evliliğe karar vermiş, şu an evli olan “azınlıkların” aile ilişkilerindeki dinamikler, ilişkilerin farklı evrelerinde kalınlaşan etnik, dinsel ve kültürel sınırları elimine edebilmek için verdikleri mücadeleler ve bu bağlamda ilişkilerini mümkün kılabilmek adına uyguladıkları stratejiler, etno-dinsel sınırların zeminini oluşturan “biz/onlar” zihniyetinin iki taraflı olarak nasıl ve hangi biçimlerde yeniden üretildiği, bu sınırların cinsiyetçi doğası, açılan müzakere ve mücadele alanları oluşturmaktadır. Dolayısıyla, kitapta evlilik odağa alınarak, aile etnik ve dini pratiklerin sosyal olarak inşa edildiği birincil mekan olarak açığa çıkartılmaya ve de karma ilişkilerin barındırdığı çelişkilerin, karmaşıklıkların altı çizilmeye çalışılmaktadır.
57 Görüşmenin Sonucu
Bu kitap çalışması Rum, Yahudi ve Ermeni toplumlarından farklı yaş gruplarından, sosyal sınıflardan ve cinsiyetten derinlemesine mülakat yöntemiyle görüşme yapılan 57 kişinin anlatılarının analizlerine dayanmaktadır. Görüşmecilerin 19’u Rum, 14’ü Ermeni, 18’i de Yahudi cemaatine mensuplardır. Müslüman olan 3 kadın görüşmecinin eşleri Yahudidir; evlendikten sonra vaftiz olan bir kadın görüşmecinin eşi de Süryanidir. Ayrıca İstanbul Rum Ortodoks cemaati ile dini temelde ortaklık sergilemelerinden kaynaklı karma evliliklerin varolageldiği Bulgar Ortodoks toplumundan iki kişiyle de görüşülmüştür. Yapılan görüşmeler (2 odak grup görüşmesi de gerçekleştirilmiştir) aracılığıyla onların kendi dillerinden, kendi benlik algılarına odaklanılarak, özel alanda “azınlık” olma hali deneyimledikleri karma evlilikler aracılığıyla anlaşılmaya çalışılmış; ilişkileri süresince yaşadıkları çatışmalar, zorluklar, değişimler, kısacası ilişki tecrübeleri ve dinamikler mercek altına alınarak Türkiye’deki karma evlilik fenomeni analitik olarak çözümlenmeye çalışılmıştır.
Vaftiz, Sünnet, İsim
Kitabın bölümlerine gelirsek: giriş bölümünün ardından ikinci bölümde dünya ve Türkiye’deki karma evlilikler üzerine yapılan yarı/akademik çalışmalara dair bir arka plan sunulduktan sonra, üçüncü bölümde araştırmanın ana özneleri olan Rum, Yahudi ve Ermeni toplumlarının İstanbul’un kent coğrafyasındaki varlıklarına dair sosyal-politik perspektiften tarihsel bir çerçeve sunulmaktadır. Saha araştırmasının analizlerine dayanan ve kitabın orijinalliğini yansıtan 4-8. bölümlerde özetle şu meseleler irdelenmektedir: gayrimüslim toplumlarda karma evliliğe bakıştaki kuşaklar arası değişim ve dönüşüm, cemaat yöneticilerinin ve dini liderlerin bakış açıları, farklı dini/etnik kökenden gelen çiftlerin beraber yaşama kültürünü nasıl pratik ettikleri, tüm bu süreçlerde hem aile hem cemaat sosyal çevreleri hem de dini otoritelerle yaşanan çatışmaların üstesinden gelebilmek adına inşa ettikleri stratejiler, karma evlilik çocuklarının dini inanç ve etnik kültür/miras bağlamında ileride edinecekleri pratiklere dair ebeveynleri olarak üzerinde uzlaştıkları kararlar (vaftiz, sünnet, isim seçimi, aktarılan dil vd), karma evliliklerde din değiştirme ve de son olarak azınlık toplumlarındaki toplumsal cinsiyet ilişkileri.
Tüm bu bahsedilen sorular ışığında “Kısmet Tabii…” karma evlilik gerçeğini ve onun Türk toplumu içerisindeki yerini ve toplumla ilişkisini anlamaya çalışmaktadır. Farklı dini inançların-geleneklerin birbirleriyle temas ettiği bir alan olan karma evlilikler tabiatı gereği melez kimliklere de kapı aralamaktadır. Özel alanda yaşanan bu tip evlilikler Türkiye’nin sosyo-demografik profilini yeniden şekillendiren bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Anna Maria Beylunioğlu ve Özgür Kaymak’ın 16 Ocak 2021’de Yesayan Salonu etkinliğinde Rober Koptaş ile kitap üzerine gerçekleştirdiği sohbeti izleyebilirsiniz.
