TEPAV tarafından gerçekleştirilen “Karşılaştırmalı Olarak Türkiye’de Kadın Dostu İlçeler” araştırmasına göre nüfusu 100 binin üzerindeki ilçeler arasında “kadın dostu olarak öne çıkan 14 ilçe belediyesinden ilk dördünü BDP’li belediyeler oluşturdu. 14 ilçenin yarısını BDP’li belediyeler oluştururken, listede 5 CHP’li, 2 de AKP’li belediye yer buldu.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin thinktank’i olarak faaliyet gösteren Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik politikaların geliştirilmesine katkı sunmak amacıyla “Karşılaştırmalı Olarak Türkiye’de Kadın Dostu İlçeler” araştırması gerçekleştirdi. Araştırmada, kadın dostu ilçelerin gelişimini destekleyen belediyecilik faaliyetlerinin özendirilmesi için iki temel ölçüm aracı, ilçe ölçeğinde derlenerek geliştirildi. Bunlardan ilki, belediyelerin stratejik planlarında kadınlara yönelik yerel politikaların mevcut durumlarını ilçe düzeyinde ortaya koymak ve bu politikalarda kadınların durumlarını ilçe düzeyinde ölçmek oldu. İkinci ölçüm aracı olarak da ilçeler düzeyinde kamuoyu algısının takibine yönelik olarak Twitter üzerinden derlenen sosyal medya paylaşımlarından yararlanıldı.
Nüfusu 100 bin ve üzerinde olan ve stratejik planlarına erişilen 160 belediyenin stratejik planlarında geçen 2 milyon 770 bin 605 kelime arasında “kadın” kelimesi taranarak bu kelimenin ne kadar sıklıkla metinlerde kullanıldığı incelendi. “Kadın” kelimesine plan içerisinde en çok yer veren ilk 10 ilçe; Bağlar (Diyarbakır), Batman, Kayapınar (Diyarbakır), İpekyolu (Van), Yüreğir (Adana), Kadıköy (İstanbul), Maltepe (İstanbul), Avcılar (İstanbul), Yıldırım (Bursa) ve Yenişehir (Diyarbakır) şeklinde sıralandı.
Kadın kelimesine stratejilerinde en az yer veren 10 ilçe ise Karatay (Konya), Merkez (Osmaniye), Altıeylül (Balıkesir), Dulkadiroğlu (Kahramanmaraş), Merkez (Amasya), Merkez (Kütahya), Merkez (Tokat), Sarıçam (Adana), Yenişehir (Mersin), Kemalpaşa (İzmir), Körfez (Kocaeli), Meram (Konya) ve Şehitkamil (Gaziantep) olarak sıralandı.
Kadın kelimesine en çok eşlik eden kelimeler farklı temalara göre kümelendiğinde sayı ve pay açısından ilk sıralarda yer alan ilçe belediyelerinin stratejik planlarında kadınlara yönelik;
- kadın-erkek eşitliği,
- hizmetlerin sunumunda cinsiyet eşitliği,
- kadın özgürlükçü belediye,
- kadın istatistikleri,
- kadın dostu kent,
- kadına yönelik şiddet,
- kadın ve aile hizmetleri müdürlüğü,
- kadınların ekonomik yaşamdaki rolünü geliştirmek ve
- yerel yönetimlere kadın bakış açısı temalarının dağılımı dikkat çekti.
Araştırmada ilk sıralarda yer alan belediyelerin stratejik planlarında kadınlara yönelik yer verdikleri politikalar şu şekilde özetlendi:
1 BAĞLAR (BDP)
Bağlar (Diyarbakır) İlçe Belediyesi Stratejik Planı’nda kadın vurgusu en çok, “Kadın-Erkek Eşitliği” bağlamında yapılmıştır. Bağlar İlçe Belediyesi diğer ilçe belediyelerinden farklı olarak Stratejik Planı’nda ilçe sınırlarında yaşayan tüm kadınların, yaş, anne ölüm oranları, Türkçe bilip bilmeme oranları, medeni durumu, eğitim oranları gibi demografik verilerini paylaşmış ve bu veriler özelinde ilçede yaşayan kadınların genel durumlarına yönelik bir analiz geliştirmiştir. Planda en çok kadın vurgusu, “Cinsiyet Özgürlükçü Yerel Yönetim” başlığında ele alınmış ve bu başlık altında kadınların, toplumsal cinsiyet rollerinin demokratik ve özgürlükçü temelde dönüşeceği vurgusu yapılmıştır. Belediye; kadınların toplumsal, kültürel ve ekonomik hayata daha etkin katılabilmesini ve kadına karşı ayrımcılığın önlenmesi için toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifinin geliştirilmesini stratejik amaç olarak belirlemiştir. Bu amaç kapsamında da kadınlara yönelik meslek kurslarının geliştirilmesini, toplumsal cinsiyet eğitimlerinin, bilgilendirme faaliyetlerinin, konferansların gerçekleştirilmesini planlamıştır. Belediye’de yeni işe alımlarda yüzde 40 kadın kotasının uygulanması, belediyenin işe alımlarında aynı pozisyon için kadınlara öncelik tanınması da toplumsal cinsiyet eşitliği başlığı altında ele alınan diğer stratejik amaç, hedef ve politikaları oluşturmaktadır (Bağlar İlçe Belediyesi Stratejik Planı, 2015-2019).
2 BATMAN (BDP)
Batman Belediyesi Stratejik Planı’nda kadın vurgusunda hizmetlerin sunumunda cinsiyet eşitliği öne çıkmaktadır. Planda, hizmetlerin sunumunda cinsiyet eşitliğini temel alarak kadınların her türlü toplumsal alanda katılımını sağlayacak şekilde bir yol izleneceğini belirtmektedir. Belediyenin birimlerine göre kadın konusunda farklı stratejik amaçlar ve bu amaçları gerçekleştirmeye yönelik faaliyetler belirlenmiştir. Bu faaliyetler içerisinde; i) belediye bütçelerinin toplumsal cinsiyete duyarlı olarak kadınlar için olumlu bütçe hazırlanması, ii) yapılacak park ve bahçe gibi alanlara kadınların erişiminin sağlanması, iii) kadınların belediye otobüsünden haftada bir gün ücretsiz yararlanması, iv) imar planları hazırlanırken “kadın kamusal alanlarının” (“çocuk emzirme yerleri, lavabo, oturma alanı vb.”) desteklenmesi, v) kadınların gelişimine ve sorunlarının çözümüne yönelik kültür-sanat faaliyetlerinin düzenlenmesi, vi) kadınlar için barınma evleri ve sosyal destek ünitelerinin açılması ve ürünlerinin pazarlanması için pazarlar açılması, dikkat çekmektedir (Batman Belediyesi Stratejik Planı, 2015-2019).
3 KAYAPINAR (BDP)
Stratejik planda kadın vurgusunun “kadın özgürlükçü belediye” olarak öne çıktığı Kayapınar (Diyarbakır) İlçe Belediyesi, bünyesinde faaliyet gösteren Kadın Müdürlüğü’nün önemine değinmektedir. Belediyenin 2007 yılında 600 m2’lik bir kadın merkezi açtığı ve merkez için Ceren Kadın Derneği ile protokol imzalandığı, ayrıca Ekin Ceren Kadın Merkezi oluşturulduğu belirtilmiştir. Şekil 4 kapsamında Kayapınar İlçe Belediyesi Stratejik Planı metin madenciliği taramasında “Ceren” kelimesinin kadın arama başlığı altında sıkça kullanılması, planda yapılan vurgu kapsamındadır. Burada kadınlar için hukuki ve psikolojik destek verilmesinin yanında mesleki ve kültürel programlar yapıldığı belirtilmiştir. Planda; i) kadınlar için edebi yapıların kitaplaştırılması, ii) kadın kooperatiflerinin tarımsal üretim yapmalarının teşvik edilip kent bahçelerinin oluşturulması, iii) kadın meclislerinin kurulması, iv) kadınlara yönelik kursların açılması, v) toplumsal cinsiyet farkındalık eğitimlerinin verilmesi, vi) kadınlara yönelik hukuki-psikolojik danışmanlık verilmesi (her yıl 500 kişiye) gibi geniş kapsamlı faaliyetlere de yer verilmiştir (Kayapınar İlçe Belediyesi Stratejik Planı, 2015-2019).
4 İPEKYOLU (BDP)
İpekyolu (Van) İlçe Belediyesi Stratejik Planı’nda “Kadın özgürlükçü yaşam ideolojisine göre” stratejik belgenin oluşturulduğu belirtilmiş; belediye hizmetlerinde kadın-erkek eşitliğinin sağlanacağı vurgusu yapılmıştır. Planda belirtilen bu amaca yönelik olarak da; i) toplumsal cinsiyet konusunda farkındalık yaratılması, ii) kadınların hayatın her alanında daha fazla aktif olmalarının sağlanması, iii) kentsel planlamanın cinsiyet duyarlı olması, iv) kadınların iş hayatındaki aktifliğinin artırılması, v) kadınların sosyal ve kültürel alanda görünürlüğünün sağlanması ve vi) kadınların sosyal yardım politikalarında öncelikli olması amaçlanmıştır. Planda, kadın erkek eşitliğini sağlamak için belediye bünyesinde eğitimler verileceği, kadınların iş hayatında mesleki eğitim kursları ile destekleneceği, kadınlar için sağlık ve meslek hakkında kurslar düzenleneceği, halk ekmeği fabrikalarında kadın çalışanların olacağı, kadınlara eğitim desteği verileceği, kadının toplumsal konumu hakkında atölye çalışmaları yapılacağı, kadın kooperatiflerinin destekleneceği, kadınların kültürel ve entelektüel etkinliklere katılımının artırılacağı, kadınların spor yapmasının destekleneceği belirtilmiştir. Sağlık alanında ise, 40-60 yaş arası kadınlara rahim ağzı kanseri ve meme kanseri taraması yapılacağı vurgulanmıştır (İpekyolu İlçe Belediyesi Stratejik Planı, 2015-2019).
5 YÜREĞİR (AKP)
Bağlar Belediyesi’nde olduğu gibi Yüreğir İlçe Stratejik Planı da ilçe sınırlarında yaşayan tüm kadınların, demografik verilerini paylaşmış ve bu veriler özelinde ilçede yaşayan kadınların genel durumlarına yönelik bir analiz geliştirmiştir. Belediyenin ihtisas komisyonlarından birinin adı “Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu” dur. Planda Komisyon çalışmalarının ayrıntılarına yer verilmiştir. İlçenin merkezi yerlerinde kadınların kendi ürettikleri ürünleri satabileceği modern semt pazarlarının kurulması, önemli faaliyet alanları arasında belirtilmiştir (Yüreğir İlçe Belediyesi Stratejik Planı, 2015-2019).
6 KADIKÖY (CHP)
Kadıköy (İstanbul) İlçe Belediyesi Stratejik Planı’nda, birlikte yaşama kültürünün oluşturulması için kadın dostu kent yapısının destekleneceği, kadınların sosyal ve ekonomik alanda desteklenmeleri için ilçede güvenlik sağlamaya yönelik önlemlerin alınacağı, iş hayatında kadınlar için mor bayrak uygulaması olacağı, mikro-krediler verileceği, kadınların istihdamının destekleneceği, kadınlar için sığınma evi, kreş ve bakım evlerinin artırılacağı belirtilmiştir (Kadıköy İlçe Belediyesi Stratejik Planı, 2015-2019).
7 MALTEPE (CHP)
Maltepe (İstanbul) İlçe Belediyesi, Stratejik Planı’nda, kadına yönelik şiddetin azaltılması için temel amaç ve eylemlerini sıralamıştır. Planda kadına yönelik şiddetin önlenmesinin temel hedefler arasında olduğu belirtilmiş ve bu kapsamda faaliyet alanlarına yer verilmiştir. Kadına yönelik şiddetin önlenmesi için eğitim materyallerinin hazırlanması, farklı sebeplerden dolayı (şiddet, fuhuş, insan ticareti, madde bağımlısı) mağdur olan kadınlar için ihtisaslaşmış konukevlerinin açılması, bu kişilerin ekonomik hayata kazandırılması, kent planlamalarının kadınların güvenliğini sağlayacak şekilde oluşturulması, plan kapsamında hedeflenmiştir (Maltepe İlçe Belediyesi Stratejik Planı, 2015-2019).
8 AVCILAR (CHP)
Avcılar (İstanbul) İlçe Belediyesi Stratejik Planı’nda Avcılar’ı “Bir Kültür, Sanat, Turizm ve Spor Merkezi Haline Getirmek ve Sosyal Belediyeciliğin En İyi Şekilde Uygulanmasını Sağlamak” olarak belirttiği temel amacının alt başlığını, kadın erkek eşitliği ilkesi üzerine kurmuştur. Bu kapsamda kadınların yoksunluk grubundan çıkarılarak hem sosyal hem de ekonomik hayata katılımlarının artırılıp; yaşam fırsatlarından eşit ve tam olarak yararlanmalarının sağlanması ve toplumla bağlarının güçlendirilmesi vurgusu yapılmıştır. Bu amacın alt hedefleri olarak; i) kent konseyine bağlı olarak kadın meclisinin kurulması, ii) 8 Mart Emekçi Kadınlar ve 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günlerinin kutlanması, iii) kadınların sosyal ve ekonomik hayata katılımlarını kolaylaştırmak için çeşitli araştırma ve geliştirmelerin yapılması, iv) şiddete uğrayan kadınlar için konukevlerinin açılması, v) hukuki, psikolojik ve sosyal konularda kadın danışma merkezlerinin kurulması gibi faaliyet alanlarına değinilmiştir. Ayrıca kadınların iş hayatına katılması için mesleki eğitimler düzenlenmesi, kadınlara yönelik sosyal etkinlikler yapılması, kadın hakları ile ilgili medya ile işbirliği yapılması ve yayınlar çıkarılması ile toplumsal cinsiyet duyarlılığının kazandırılmasının önemi üzerinde durulmuştur (Avcılar İlçe Belediyesi Stratejik Planı, 2015-2019).
9 YILDIRIM (AKP)
Yıldırım (Bursa) İlçe Belediyesi Stratejik Planı’nda, belediye bünyesinde kurulan Kadın ve Aile Hizmetleri Müdürlüğü’nün önemine vurgu yapmıştır. Şekil 4 kapsamında Yıldırım (Bursa) İlçe Belediyesi için gerçekleştirilen metin madenciliği taramasında “Müdürlükler” kelimesinin kadın arama başlığı altında sıkça kullanılması, planda yapılan bu vurgu kapsamındadır. Planda Kadın ve Aile Hizmetleri Müdürlüğü bünyesinde; i) fiziksel, duygusal, cinsel ya da ekonomik yönden sözlü istismara veya şiddete maruz kalan bireylerin, psikolojik ve sosyal destek almalarını sağlama, ii) kadınların sosyal ve ekonomik olarak güçlenmesini destekleyecek dernek, kooperatif kurmalarına ve bunların sürdürülebilirliğine yardımcı olma, iii) meslek edindirme kurs hizmetinde kadın, erkek ve gençlerimizin mesleki ve sosyal gelişimlerini sağlama, çağın getirdiği bilgilerle donatma, sosyal hayata katılımlarını sağlama, sanatsal alanda beceri kazandırma gibi temel faaliyet alanlarına yer verilmiştir (Yıldırım İlçe Belediyesi Stratejik Planı, 2018-2019).
10 YENİŞEHİR (BDP)
Yenişehir (Diyarbakır) İlçe Belediyesi Stratejik Planı’nda, kadınların görünürlüğünün ve kadınların erkekler kadar iş hayatına katılımlarını artırmak için yaz mevsiminde “Eğitim Destek Evleri” ve “Mahalle evleri” aracılığıyla bilgisayar, el sanatları, el işlemeciliği, aşçılık, kermes, biçki-dikiş, sürücülük, müzik kurslarının düzenlenmesi hedeflenmiştir. Ayrıca kadınların gelişimlerini sağlamak için okuma-yazma, sınavlara hazırlık, sağlık ve ev ekonomisi kursları verilmesi kararlaştırılmıştır. İlçede toplumsal cinsiyet eşitliğinin gerçekleştirilmesi için gruplara eğitimler verilmesi, konferanslar yapılması, hedeflenmiştir. Belediye bünyesinde kadın-erkek eşitliğinin sağlanması için i) belediyedeki tüm personele toplumsal cinsiyet eşitliği eğitimi verilmesi, ii) 8 Mart’ın kadın çalışanlar için tatil ilan edilmesi, iii) “Belediye Meclisi Kadın Erkek Eşitliği Komisyonu”nun aktif hale getirilmesi ve iv) “Yenişehir Belediyesi Kadın Birimi”nin ve “Yenişehir Belediyesi Eşitlik Birimi”nin kurulması gibi faaliyetler ele alınmıştır (Yenişehir İlçe Belediyesi Stratejik Planı, 2015-2019).
11 ODUNPAZARI (CHP)
Odunpazarı (Eskişehir) İlçe Belediyesi Stratejik Planı’nda kadınların ekonomik yaşamdaki rolünü geliştirmeyi, stratejik hedef olarak belirlemiş, bu hedef altında kadınların iş hayatına katılımını artırmayı, bununla ilgili kurslar açmayı; yanı sıra İŞ-KUR ile işbirliği yapmayı, temel faaliyet alanları olarak vurgulamıştır. Planın yazıldığı dönemde mesleki kurslara kayıtlı kadın sayısı 6 bin iken, bu sayının 2015-2019 döneminde 30 bin olması hedeflenmektedir (Odunpazarı İlçe Belediyesi Stratejik Planı, 2015-2019).
12 EDİRNE (CHP)
Edirne Belediyesi Stratejik Planı’nda belediyenin kurumsal ve yönetimsel yapısının, “kadın-erkek cinsiyet eşitliğine duyarlı” olması kapsamında geliştirilmesinin önemini vurgulamakta ve bu kapsamda belediye bünyesinde “Belediye Toplumsal Cinsiyet Koordinasyon Grubu”nun kurulmasını önermektedir. Edirne Belediyesi’nin “Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme”nin uygulanmasına yönelik bir yol haritasını onaylanması da planda belirtilen faaliyetler arasınadır. Planda ayrıca kadınlara yönelik diğer faaliyet alanları; i) kadın konusu üzerine uzmanlaşan STK’lar ile işbirliği yapılması ve onlarla koordinasyon merkezi oluşturulması, ii) şiddete uğrayan kadınlara yönelik Edirne Kadın Danışma ve Destek Merkezi’nin (EKADEM) açılması, iii) örgün eğitimle beraber meslek edindirme ve belediye personelleri için yapılan eğitimlerin toplumsal cinsiyet eşitliğini de içermesi, iv) belediyenin işe alımında kadınlara eşitlik tanıması, v) belediyenin mevcut çalışan sayısında kadın sayısını artırılması olarak belirlenmiştir (Edirne Belediyesi Stratejik Planı, 2015-2019).
13 SİLOPİ (BDP)
Silopi (Şırnak) İlçe Belediyesi Stratejik Planı’nda yerelde demokrasinin oluşumu için kadınların olmazsa olmaz olduğu vurgulanmıştır. Planda kadınlara pozitif ayrımcılık uygulanarak onların örgütlenmesinin güçlenmesi ve siyasal katılımlarının artırılması hedeflenmektedir. Hedefler kapsamında geliştirilen faaliyetler; i) her yıl bir tane bilgisayar kursu, ii) her yıl 30 kadına biçki-dikiş eğitimi kursu verilmesini içermektedir. Planda kadınlara yönelik benimsenen ikinci amaç ise kadın-erkek eşitliği gözetilerek, toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifinin geliştirilmesini sağlamaktır. Bu amacın faaliyetleri arasında; i) yılda en az 3 karma gruba toplumsal cinsiyet eşitliği eğitimi vermek, ii) her yıl en az 2 panel, seminer, atölye, konferans vb. çalışmaları düzenlemek, iii) bilinç yükseltme grupları oluşturarak; kadın dayanışması, cins bilinci, demokratik değerler vb. konularda eğitimler düzenlemek yer almaktadır. Diğer hedefler ise i) belediye içerisinde toplumsal cinsiyet eşitliği eğitimi verilmesi, ii) belediye işe alımlarında kadınlara pozitif ayrımcılık yapılması, iii) önemli günlerin anılarak ve hukuki bilgilendirmeler yapılarak kadınlara yönelik ayrımcı ve şiddet içeren yaklaşımların önlenmesi, iv) kadınların kültürel-sanatsal etkinliklere daha fazla katılımının sağlanması, şeklinde belirtilmiştir. Şekil 4 kapsamında Nusaybin İlçe Belediyesi Stratejik Planı metin madenciliği taramasında “Viyan” kelimesi kadın arama başlığı altında sıkça geçmektedir. Bunun sebebi, İlçe Belediyesi Stratejik Planı’nda ilçe sınırlarında faaliyet gösteren “Viyan Kadın Merkezi”nin, Belediye bünyesinde çalışan tüm personellere toplumsal cinsiyet eğitiminin verilmesinde görevli kılınması ve bu kapsamda planda Merkeze sıkça yer verilmesidir (Silopi İlçe Belediyesi Stratejik Planı, 2015-2019).
14 NUSAYBİN (BDP)
Nusaybin (Mardin) İlçe Belediyesi Stratejik Planı’nda kadınlar için yerel hizmetlerin önemli olduğu vurgusunu yapmış ve “yerel yönetimlere kadın bakış açısının hâkim kılınması gerektiği” görüşünü temel ilke olarak benimsemiştir. Belediye’ye göre yerel yönetimlerin kadınlar açısından üstlerine düşen görevleri yapabilmeleri için yerel yönetimlere, kadın bakış açısının hâkim kılınması gerekmektedir. Çünkü kadınlar ile erkekler kenti, birbirinden farklı şekillerde yaşamaktadır. Bu farklılığın gözetilmesini sağlayacak olan yaklaşım, “Kadın bakış açısıyla yerel yöneticilik” yaklaşımı olarak tanımlanmıştır (Nusaybin İlçe Belediyesi Stratejik Planı, 2015-2019).
