Feminist hareketin dönüşümüne eleştirel bir bakış

Amerikalı feminist kuramcı Nancy Fraser’ın Feminizmin Yazgıları: Devlet Güdümlü Kapitalizmden Neoliberal Krize adlı kitabı, Ayrıntı Yayınları’nın Kadın dizisinden çıktı. Feminizmin Yazgıları, Fraser’ın feminist hareketin geçirdiği dönüşümü ve tarihsel yolculuğunu eleştirel bir bakış açısıyla ele aldığı yazılarından oluşuyor.

Aslı Önal’ın çevirisiyle  Türkçeye kazandırılan kitap, 20. yüzyılın sonlarından itibaren “İkinci Dalga” feminizmin neoliberal politikalarla iç içe geçişini ve başlangıçtaki toplumsal adalet arayışının, piyasa odaklı bir yapıya evrilişini gözler önüne seriyor.

Fraser, sosyal refah devleti döneminden neoliberal krize kadar uzanan süreçte feminizmin kazançlarını ve kayıplarını sorgularken, kapitalizmle kurulan karmaşık ilişkileri açığa çıkarıyor.

1970’lerden bugüne feminist imgelemde yaşanan değişimlerin izini süren Feminizmin Yazgıları, “İkinci Dalga” feminizmin kadın özgürlüğü için verilen radikal bir mücadele olarak Yeni Sol’un içinden ortaya çıkışıyla başlayıp zaman içerisinde ütopyacı enerjisini yitirerek kimlik siyaseti ve neoliberalizmle hizalandığı tarihsel süreci gözler önüne seriyor.

Vaktiyle feminist kuramın merkezinde yer alan, kapitalist toplumun doğasına yönelik eleştirelliğin giderek geri plana atıldığını, hegemonik yahut anaakım feminist kuramın kendisini artık küresel kapitalist sisteme başkaldıran bir radikallikte algılamadığını, bilakis neoliberal güçlere her geçen gün daha fazla yakınsadığını, hatta onlarla “tehlikeli bir münasebet”e girdiğini dile getiren Nancy Fraser, refah devletinin maruz kaldığı politik ve ideolojik saldırılara paralel bir biçimde, geçmişte büyük önem atfedilen ırk ve sınıf temelli meselelerin, yeniden bölüşüm, toplumsal ve ekonomik adalete ilişkin taleplerin, kültürel farklılıklar ve kimlik siyaseti lehine marjinalleştirildiğini yahut tamamen terk edildiğini iddia ediyor.

Fraser’a göre, feminist hareketin başlangıçtaki özgürleştirici vaadini geri kazanmasının ve içinde yaşadığımız küresel neoliberal krizin açmazlarına çözüm üretebilmesinin yolu, diğer özgürlükçü ve eşitlikçi hareketlerle bir araya gelerek kontrolden çıkmış serbest piyasa düzeninin demokratik denetime tabi tutulması için ortak bir mücadele örgütlemesinden geçiyor.

Kadın dizisi

Editörlüğünü Ceren Ataer’in üstlendiği Kadın dizisi, feminist teorinin kült eserlerinin yanında güncel soruları ve sorunları ele alan kitapları okurlarla buluşturmaya devam ediyor. Dizi, kabul görmüş kurumların, yapıların ve düşüncelerin kadınların hayatını nasıl etkilediği ve değişim üzerine düşünme yollarını tartışmaya açan eserlere öncelik veriyor. Kadın dizisinin 2025 yılındaki yayın planında önemli bir kült eser olan Gerda Lerner imzalı The Creation of Patriarcy (Ataerkinin Yaratımı); çok eski bir tartışmayı çarpıcı bir başlıkla yeniden gündeme getirerek bakım emeği ve aile üzerine düşünmeye davet eden Sophie Lewis’in Abolish the Family (Ailenin İlgası) kitabı; kadınların ve kız çocuklarının deneyimlediği kaygı ve korkuları ele alan Die Weibliche Angst (Kadınların Korkusu) gibi çalışmalar yer alıyor.

NANCY FRASER

1947 doğumlu Amerikalı feminist kuramcı Nancy Fraser, aldığı felsefe eğitiminin ardından eleştirel toplumsal teori ve siyaset felsefesi alanlarında uzmanlaşmıştır. Toplumsal adalet ve feminizm üzerine çalışmalarıyla tanınan Fraser, adalet kuramı içinde yeniden bölüşüm, tanınma ve temsiliyet arasındaki ilişkileri yeniden düşünmeye odaklanmıştır.

New York’ta bulunan The New School for Social Research’te dersler veren ve New Left Review’un yayın kurulunda yer alan Fraser’ın en önemli eserleri arasında, Unruly Pcactices (1989), Justice Interruptus (1997), Scales of Justice (2009), The Old is Dying and the New Cannot Be Born (2019), Cannibal Capitalism (2022) gibi kitaplar yer alır. Eserlerinde feminist hareketlerin yanı sıra, küresel adalet ve demokrasi mücadelelerini de yeni bir bakış açısıyla değerlendirme çağrısında bulunur.

Çağdaş eleştirel düşüncenin önde gelen isimlerinden kabul edilen Nancy Fraser, feminist kuramın ötesine geçen kapsamlı analizleri ve eleştirel toplumsal teoriye olan katkılarıyla gerek akademik çevreler gerek aktivist hareketler açısından ilham verici bir figür olmaya devam etmektedir.

Türkçede yayımlanmış kitapları:

• Struggle Over Needs (İhti­yaçlar Mücadelesi, Çev. Aykut Kılıç, Agora Kitaplığı, 2006); (ortak yazar)
• Feminist Contentions, (Çatışan Feminizmler, Çev. Feride Evren Sezer, Metis Yayınları, 2008); (ortak yazar)
• Feminism for the 99%. A Manifesto (%99 İçin Feminizm: Bir Manifesto, Çev.Utku Özmakas, Sel Yayıncılık, 2021); (Rahel Jaeggi ile birlikte)
• Capitalism:A Conversation in Critical Theory (Kapitalizm: Eleştirel Kuram Çerçevesinde Bir Söyleşi, Çev. Eren Karaca, Nika Yayınevi, 2023).